احیای راه آهن قفقاز از مسیر جلفا، کریدور شمال - جنوب را تکمیل و تهدید زنگزور را خنثی کرده و ایران را به کریدور میانی و شرق - غرب متصل می کند.
با احیای مسیر ریلی قفقاز از طریق جلفا، ایران گام بلندی در تکمیل کریدور شمال – جنوب برداشته و همزمان با کمتر کردن تهدید زنگزور، خود را به شبکه حمل ونقل شرق – غرب و کریدور میانی نیز متصل میکند.
به گزارش تین نیوز به نقل از مهر، احیای راه آهن قفقاز،تکمیل کننده کریدور شمال جنوب از مسیر جلفا خواهد بود؛ مسیری که علاوه بر کاهش هزینه و زمان جابه جایی، همزمان تهدید کریدور جعلی زنگزور علیه ایران را خنثی کرده و کشور را به کریدور میانی متصل می سازد و جایگاه کریدور شرق غرب را تقویت می کند.
راه آهن تبریز جلفا که به عنوان قدیمی ترین خط آهن کشور شناخته می شود، تا پیش از جنگ قره باغ ایران را به شبکه ریلی قفقاز، روسیه و اروپا متصل می کرد. با آغاز جنگ اول قره باغ (۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴) میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، این مسیر دچار آسیب جدی شد. پس از پایان جنگ نیز بخش هایی از ریل های اتصال دهنده دو کشور جمع آوری یا بلااستفاده شدند و در نتیجه، ارتباط ریلی ایران با قفقاز، روسیه و اروپا از این مسیر به طور کامل قطع شد.
ارمنستان خط ریلی جنوبی خود را که نخجوان را به جمهوری آذربایجان متصل می کرد و در جریان جنگ قره باغ آسیب دیده بود، به طور کامل برچید (نقشه ۱: بخش A). در ادامه این مسیر، خط ریلی متعلق به جمهوری آذربایجان تا شهر «هوردایز» نیز به مرور زمان فرسوده و غیرقابل استفاده شد؛ مسیری که ایران را به باکو و سپس به روسیه متصل می کرد (نقشه ۱: بخش B).
ارتباط ریلی غربی نخجوان با ارمنستان نیز در پی جنگ از کار افتاد و تخریب شد؛ مسیری که پیش تر ایران را به ایروان، پایتخت ارمنستان، و از آنجا به گرجستان متصل می کرد (نقشه ۱: بخش C). همچنین از ایروان خط ریلی دیگری به جمهوری آذربایجان امتداد داشت که بخش عمده ای از ریل های آن جمع آوری شده است (نقشه ۱: بخش D). از سوی دیگر، اتصال ریلی ارمنستان به راه آهن ترکیه نیز به دلیل حمایت آنکارا از باکو در جریان جنگ قره باغ، از سوی دولت ترکیه مسدود شد (نقشه یک: بخش D).
پس از تسلط کامل جمهوری آذربایجان بر منطقه قره باغ در سال ۲۰۲۳، این کشور کوشید با اشغال منطقه «سیونیک» در جنوب ارمنستان، کریدور موسوم به زنگزور را ایجاد کند تا از این طریق پیوند مستقیمی با نخجوان و متعاقباً با ترکیه برقرار سازد. این طرح که از سوی ایران تهدیدی امنیتی تلقی می شد، با مخالفت جدی کشور مواجه و متوقف شد.
با این حال، باکو و آنکارا برای پیشبرد این پروژه به ایالات متحده آمریکا متوسل شدند. در تاریخ هفدهم مرداد ۱۴۰۴، روسای جمهور آمریکا، ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کاخ سفید بیانیه ای امضا کردند که بر اساس آن، ایجاد مسیری بین بخش اصلی جمهوری آذربایجان و نخجوان از طریق جنوب ارمنستان تضمین می شود.
مطابق این توافق، اجرای پروژه به یک شرکت خصوصی امنیتی نظامی آمریکایی سپرده شد. کریدور زنگزور که پس از این توافق به «مسیر ترامپ» شهرت یافت، پیامدهای امنیتی و ژئوپلیتیکی گسترده ای برای ایران در پی خواهد داشت. این توافق علاوه بر فراهم کردن زمینه حضور امنیتی ایالات متحده در مرزهای شمالی ایران، احتمال استقرار نظامی این کشور در منطقه را نیز تقویت می کند.
با توجه به سابقه جمهوری آذربایجان و ترکیه در ایجاد محدودیت های تجاری و اعمال موانع سفر برای ایران، مسیر ارمنستان همچنان تنها راه قابل اتکای جمهوری اسلامی برای ارتباط پایدار با روسیه و شرق اروپا محسوب می شود.
ایالات متحده آمریکا با کنترل کریدور موسوم به زنگزور می تواند در راستای محاصره ژئوپلیتیکی ایران اقداماتی نظیر بازرسی های طولانی، ممنوعیت عبور بدون اطلاع قبلی و حتی انسداد کامل مسیر را اعمال کند. چنین اقداماتی عملاً ارتباط ایران با ارمنستان و روسیه را مختل کرده و با بهانه تأمین امنیت، مقررات دست وپاگیری برای تردد، تجارت و ترانزیت زمینی ایران از خاک ارمنستان تحمیل خواهد کرد.
از سوی دیگر، ترکیه و جمهوری آذربایجان سال هاست که به دنبال ایجاد و گسترش کریدور میانی هستند؛ مسیری که عملاً ایران را از شاهراه شرق به غرب دور می زند. کریدور میانی از اروپا به ترکیه و گرجستان متصل شده، سپس از جمهوری آذربایجان وارد دریای خزر و قزاقستان می شود و در نهایت به چین می رسد. ایجاد مسیر موسوم به «ترامپ» (کریدور زنگزور) در ارمنستان می تواند این کریدور را کوتاه تر و اقتصادی تر کند و جایگاه ایران را در معادلات ترانزیتی شرق به غرب بیش از پیش به حاشیه براند.
در چنین شرایطی، احیای راه آهن قفقاز و اتصال ایران به این مسیر از طریق شهر جلفا می تواند نه تنها تهدیدات ژئوپلیتیکی علیه کشور را خنثی کند، بلکه منافع اقتصادی و راهبردی گسترده ای را نیز به همراه داشته باشد. پس از آتش بس جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، شرایط لازم برای بازسازی این مسیر ریلی فراهم شد. در همین راستا، «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان و «الهام علی اف» رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در دیدار دسامبر ۲۰۲۱ در بروکسل بر ضرورت بازگشایی راه آهن میان دو کشور تأکید کردند.
جمهوری آذربایجان در ادامه این توافق، ساخت و بازسازی خطوط ریلی از «هوردایز» تا «آغبند» را در قلمرو خود آغاز کرده است، اما ارمنستان تاکنون اقدامی عملی در این زمینه انجام نداده است.
نقشه ریلی دفع کریدور زنگزور
نقشه ۲ – خط قرمز – راه آهن هوردایز تا آغ بند که جمهوری آذربایجان درحال ساخت و بازسازی آن است.
خنثی سازی طرح کریدور جعلی زنگزور
تلاش جمهوری آذربایجان برای اتصال سرزمین اصلی خود به نخجوان از طریق جنوب ارمنستان و مسیر موسوم به کریدور زنگزور یا مسیر ترامپ) فرصتی راهبردی برای ایران ایجاد کرده است تا تهدید این کریدور را به نفع خود مدیریت کند. ایران می تواند با بهره گیری از موقعیت جغرافیایی شهر جلفا، جمهوری خودمختار نخجوان را از طریق خاک ایران به بخش اصلی جمهوری آذربایجان متصل کند و مسیر زنگزور که از جنوب ارمنستان عبور می کند را به حاشیه ببرد.
در همین راستا، ساخت مسیر جاده ای موسوم به «کریدور ارس» که جمهوری آذربایجان را از خاک ایران به نخجوان متصل می کند، پیش تر آغاز شده و با سرعت در حال اجراست. با این حال، بخش ریلی این کریدور همچنان در مرحله مطالعات مقدماتی قرار دارد. کارشناسان معتقدند این مسیر نه تنها می تواند طرح کریدور زنگزور را که تهدیدی علیه امنیت ملی ایران محسوب می شود خنثی کند، بلکه مزایای راهبردی و اقتصادی گسترده ای نیز برای کشور به همراه خواهد داشت.
